IstanbuLab Bilim, Kültür ve Üniversite Çalışma Grubu Boğaziçi direnişi ile kamusal bir tartışma konusu haline gelen üniversitelerin özerkliği ve akademik özgürlük üzerine düşünmeye katkı sunmak amacıyla bir bibliyografya hazırladı.
Bibliyografyanın kolektif olarak geliştirilmesi için sizlerin katkılarını da bekliyoruz. İlgili gördüğünüz kaynak önerilerinizi bu formu doldurarak iletebilirsiniz. Özerk üniversite savunusu yaparak Türkiye’de bilimsel alanların ve edimlerin demokratikleşmesi için mücadele edenlere selam olsun!
Osmanlı Darülfünunu’ndan Günümüz Türkiyesi’ne Üniversite Anlayışının Gelişimi
Dölen, Emre. 2009. Türkiye Üniversite Tarihi 1: Osmanlı Döneminde Darülfünun (1863-1922). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Dölen, Emre. 2010. Türkiye Üniversite Tarihi 2: Cumhuriyet Döneminde Osmanlı Darülfünun’u (1922-1933). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Dölen, Emre. 2010. Türkiye Üniversite Tarihi 3: Darülfünun’dan Üniversiteye Geçiş/Tasfiye ve Yeni Kadrolar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Dölen, Emre. 2010. Türkiye Üniversite Tarihi 4: İstanbul Üniversitesi (1933-1946). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Dölen, Emre. 2010. Türkiye Üniversite Tarihi 5: Özerk Üniversite Dönemi (1946-1981). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Dölen, Emre. 2013. İstanbul Darülfünunu’nda Alman Müderrisler 1915-1918. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Dölen’in birinci elden belge ve bilgilere dayanarak yaptığı bu çalışmalar, 1863-1981 dönemleri arasında Türkiye’de üniversite tarihinin en kapsamlı incelemesini sunmaktadır.
Aras, Namık Kemal, Emre Dölen ve Osman Bahadır. 2007. Türkiye’de Üniversite Anlayışının Gelişimi (1861-1961). Türkiye Bilimler Akademisi.
Çelik, Tarık ve İlhan Tekeli. 2009. Türkiye’de Üniversite Anlayışının Gelişimi (1961-2007). Türkiye Bilimler Akademisi.
AKP iktidarında kıskaç altına alınmadan önce Türkiye Bilimler Akademisi çatısı altında yapılan bu çalışmalar, Türkiye’de üniversite anlayışının gelişimini inceleyen araştırmaların temel referans kaynaklarındandır.
Tekeli, İlhan. 2003. Eğitim Üzerine Düşünmek. Türkiye Bilimler Akademisi.
Tekeli, İlhan. 2010. Tarihsel Bağlamı İçinde Türkiye’de Yükseköğretimin ve Yök’ün Tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tekeli, İlhan. 2019. “Modern Türkiye’de Bilim ve Üniversite (1923-2019)”. Modern Türkiye Tarihi. Der., Ahmet Şimşek. Ankara: Pegem Akademi, Ankara, 2019: 284-311.
Türkiye’de bilimin ve üniversitelerin eleştirel incelemelerine değerli katkılar sunan İlhan Tekeli’nin çalışmaları, yükseköğretimin kurumlarının tarihsel olarak geçirdiği dönüşümlerin hafızasını tutuyor.
Taner, Timur. 1998. Toplumsal Değişme ve Üniversiteler. Ankara: İmge Yayınları.
Canbeyli, Reşit. 2016. Bir Laboratuvar: YÖK’ün Gölgesinde, Bilim Tarihi Işığında. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
YÖK’ün bilimsel bilgi üretiminin kurumsal mekanları olan üniversitelerde yarattığı dönüşümlerin eleştirel incelemelerini sunan bu kitaplar bilimin nasıl işlediği ve işlemesi gerektiğine dair önemli tartışmalar sunuyorlar.
Babüroğlu, Oğuz. (der). Eğitimin Geleceği: Üniversitelerin ve Eğitimin Değişen Paradigması. Sabancı Üniversitesi Yayınları.
Bu kaynak, Sabancı Üniversitesi’nin 1998 yılında düzenlediğ Fred Emery Anma Konferansı’ndan seçilmiş tebliğleri içeriyor. Artık kanıksanmış olan üniversite-üretim sektörü-toplum işbirliği anlayışının, görece erken bir dönemde ve Türkiye’nin önemli vakıf üniversitelerinden biri olan Sabancı Üniversitesi’nin kuruluş yıllarında nasıl tartışıldığını takip edebilmek için önemli bir tarihsel kaynak.
“Homo Academicus Alla Turca”: Bilgi, Bilim ve Üniversite
İlk bölümde sunduğumuz tarihsel çalışmalar, üniversitelerin özellikle 1980 sonrası dönemde devlet ve özel kurumların baskısı altında geçirdiği dönüşümleri odağına alan ve bilim insanlarını kendi pratikleri üzerine düşünmeye davet eden artışmalarla beraber okunabilir. Bu tartışmaları “Bilim, İktidar, Politika,” “Metalaşma ve Piyasa Kıskacındaki Üniversite” ve “Sosyal Bilimleri Düşünmek” başlıklı üç farklı kategori altında sunuyoruz. Bu kısımlarda sunulan kaynaklara ek olarak, sosyal bilimler alanında yayın yapan dergilerin, içlerinde bu kategorilerin hepsine birden konuşan pek çok değerli yazıyı barındıran özel sayılarını da ayrıca paylaşıyoruz:
Birikim. 2001. Bilgi Çağı Eşiğinde Üniversiteler
Toplum ve Bilim. 2003. Homo Academicus Alla Turca
Felsefelogos. 2017. Üniversite
Toplum ve Hekim. 2020. Dünyada ve Türkiye’de Üniversite-I & Dünyada ve Türkiye’de Üniversite-II
Bilim, İktidar ve Politika
Akyol, Servet, M. Kemal Coşkun, Zafer Yılmaz, M. Berkay Aydın ve Remzi Altunpolat. 2007. Dönüştürülen Üniversiteler ve Eğitim Sistemimiz. Eğitim-Sen Yayınları.
Eğitim-Sen’in 2007’de yayımladığı bu kitap çoğu odağına özerklik konusunu alan yirmi iki ayrı makaleden oluşuyor. Kitapta, bilimsel ve akademik özgürlüklerin devlet ve piyasa bağlamında nasıl çeşitli erezyonlara uğratıldığına, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin üniversitede yarattığı ayrımcılığa, feminizmle üniversitenin buluştuğu yerlere, Türkiye’deki üniversite sistemine, kampüslerde yaşanan mobbinglere, YÖK-üniversite ilişkisine ve üniversitelerin finansman sağlama pratiklerine kadar pek çok konuya değinen çalışmalar mevcut.
Karaburun Bilim Kongresi. 2008. Bilim ve İktidar. Ankara: Dipnot Yayınları.
2006 yılında düzenlenen, Bilim ve İktidar üst başlıklı Karaburun Kongresi’nde sunulan tebliğlerden oluşan bu yayın bilim politikalarından üniversitelere, ‘sosyal bilimler’ ve ‘doğa bilimleri’ arasındaki ilişkilere kadar geniş bir yelpazede sunulan tartışmalarla bilimsel bilginin kimler tarafından, neden ve nasıl üretildiği ve bilim-toplum ilişkileri üzerine değerli incelemeler sunuyor.
Nalbantoğlu, Hasan Ünal. 2009. Arayışlar: Bilim, Kültür, Üniversite. İstanbul: İletişim Yayınları.
Arayışlar bilgiyle kurduğumuz ilişki üzerine düşünmeye bir davet. Nalbantoğlu bu ilişkiyi anlamlandırmamızı sekteye uğratan süreçlerin eleştirel bir incelemesini sunarken kültür endüstrisi çağında bilimin ve üniversielerin nasıl bir değişim geçirdiğini tartışıyor. Ulus-devletlerin öncelikleri ve piyasa kıskacındaki üniversitelerin geçirdiği dönüşümün sadece bu kurumla sınırlı olmadığı daha genel anlamda yaşam ve insan tahayyülleriyle doğrudan ilişkili olduğunu gösteriyor.
Terzi, Cem (der.). 2015. Bilim ve Toplum. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
2014 yılında Hayat Televizyonu için hazırlanan Bilim ve Toplum Programı’ndaki tartışmaların derlenmesinden oluşan bu kitapta günümüzde bilimin iki büyük saldırı altında kaldığı vurgulanıyor: (1) Neo-liberal saldırı ve (2) Neo-konservatif köktenci saldırı. Bilimde tarafsızlığın kaybına işaret eden bu kitap bilim insanın toplumsal konumunun değiştiğinin, artık topluma değil patronlara karşı sorumlu olmaya başladığının altını çiziyorlar ve bunun neticesinde toplumda bilime olan güvenin azaldığından bahsediyorlar.
Mücen, Barış, Çağatay Topal ve Erdoğan Yıldırım (der.). 2016. Paylaşımlar: Üniversite, Bilgi, Üretim. İstanbul: İletişim Yayınları.
2012-2013 yıllarında Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde gerçekleştirilen Hasan Ünal Nalbantoğlu Sempozyumları’ndan yola çıkarak hazırlanan bu derleme kitap odağına üniversitelerde bilgi üretimi sorunsalını alıyor. Editörlerin sunuş metninde belirttikleri gibi bu kitap Nalbantoğlu’nun üretmeye çalıştığı ve temsil ettiği şekliyle bilgi üretiminin mümkün olup olmadığının bir araştırması olarak da okunabilir. İktidar ilişkilerinden tamamen bağımsız olarak bilimi düşünmek mümkün değilken günümüz koşullarında bilgi üretimiyle ilişkinin nasıl inşa edilebileceğini düşünmeye davet eden bu derleme bilgi, iktidar ve üniversite ilişkiselliklerine dair değerli analizler içeriyor.
Erat, Veysel ve İbrahim Arap. 2016. Dünyada ve Türkiye’de Bilim-İktidar İlişkisinin Evrimi. Ankara: Nota Bene Yayınları.
Erat ve Arap bu kitapta bilim ve iktidar ilişkisi ve devlet biliminin doğuşuna dair genel bir inceleme yaptıktan sonra Türkiye’yi odaklarına alarak bir tartışma sunuyorlar. İktidarın eğitim ve araştırma ve bilim politikaları ile bilim üzerinde kurdukları hegemonyayı eleştirel olarak inceliyorlar ve bilim kurumları ve bilim insanlarının özerkliğinin aşama aşama nasıl ortadan kalktığını tartışıyorlar. Türkiye’de bilim politikaları, TÜBİTAK ve Yükseköğretim politikalarının detaylı analizini sunarken bilimin ve bilginin metalaşmasını eleştiriyorlar.
Ersoy, Uğur. 2021. ODTÜ’de Hasan Tan Dönemi (1976-1977 Krizi). İnşaat Mühendisleri Odası. Ankara Şube.
ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü hocalarından Prof. Dr. Uğur Ersoy, kendi tanıklığı ve topladığı belgeler üzerinden, 1976-1977 senelerinde 9 ay boyunca süren Hasan Tan boykotu olarak da tarihe geçen dönemi anlatıyor.
Metalaşma ve Piyasa Kıskacında Üniversite
Ercan, Fuat ve Serap Korkusuz Kurt. 2011. Metalaşma ve İktidarın Baskısındaki Üniversite. İstanbul: Sav Yayınları.
Türk Sosyal Bilimler Derneği’nin düzenlediği 12. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi’nde sunulan bildirilerden oluşan bu derleme kitap üniversitelerin ticarileşmesine ve akademik bilginin metalaşmasına yönelik sorunları farklı boyutlarıyla ele alıyor. Kitabın içerisinde üniversiteli işsizliğinden üniversitede sendikalaşma süreçlerine, sermaye ve iktidar baskısının üniversiteleri nasıl dönüştürdüğünden bu dönüşümle şekillenen akademik özne olma biçimlerine kadar geniş bir yelpazede tartışmalar bulmak mümkün.
İnal, Keman ve Serdar M. Değirmencioğlu. 2012. Yükseköğretimin Serbest Düşüşü: Özel Üniversiteler. Ayrıntı Yayınları
İnal ve Değişmencioğlu’nun biraraya getirdiği ve pek çok akademisyenin katkı sunduğu bu çalışmada özel üniversiteler sorununun kapsam ve sınırları tartışılıyor.
Arslan Hakan ve Aslı Odman. 2012. “Vakıf Üniversitesinde Akademik Kapitalizm ve Akademik Sendikacılık: Laureate Edu. Inc., İstanbul Bilgi Üniversitesi ve Sosyal–İş/DİSK Örneği“, Yükseköğretimin Serbest Düşüşü: Özel Üniversiteler. Der., Kemal İnal ve Serdar M. Değirmencioğlu. Ayrıntı Yayınları.
Arslan, Hakan ve Aslı Odman. 2012. “Metafordan Gerçeğe Üniversite A.Ş.: Dünyada ve Türkiye’de Kâr Amaçlı Üniversite Şirketleri veya İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde bir KAÜŞ: Laureate Education, Inc.“, Matematik ve Felsefe Sempozyumu Tebliğler Kitabı: Üniversite, Üniversitelerimiz, Üniversite Nereye?. Der., Çetin Bolcal, Arzu Yemişçi, Şükran Gölbaşı, Eray Yağanak, Berna Atak. İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
Bu makale, özel üniversitelerin dinamikleri ve finansal ilişkileriyle birlikte yüksek öğretimde liberalleşme ve bu sürecin aktörlerini ele alır ve bu sürecin dönüştürdüğü akademik emek süreçlerine ve öğrenci profillerine odaklanır.
Terzi, Cem, Emel Yuvayapan ve Erkin Başer. 2013. Kapitalizm Kıskacında Doğa, Toplum ve Bilim: Onur Hamzaoğlu Olayı. Yordam Kitap.
Üniversitelerin sermaye ve iktidar güdümündeki dönüşümüne ayak uydurmamak, itaat etmeden bilim yapmak ne demek? Onur Hamzaoğlu, Kocaeli-Dilovasında yaptığı çalışma ile tam da bu sorunun cevabını sermaye ve iktiadarın karşısına toplumsal sorumluluğu koyarak cevap vermişti. Hamzaoğlu’nun yaptığı çalışma Dilovası’ndaki endüstriyel üretimin yarattığı kirliliğin anne ve çocuk sağlığı üzerindeki etkilerini gösteriyordu. Bu çalışmanın bulguları ışığında önlem alması ve çözüm üretmesi beklenen yöneticiler, Hamzaoğlu’nu toplumda panik havası yaratmakla suçlamayı tercih ettiler. 2-3 Haziran 2012 tarihinde Şirince’de “Onurumuzu Koruyoruz” hareketinin bir parçası olarak düzenlenen çalıştayda yapılan sunumların derlenmesiyle oluşan bu kitap, bizleri Türkiye’de akademik özgürlüğün sınırları, bilimsel bilgi üretim süreçlerinde toplumsal sorumluluğun önemi gibi temel konular üzerine düşünmeye davet ediyor.
Vatansever, Aslı ve Meral Gezici Yalçın. 2016. “Ne Ders Olsa Veririz”: Akademisyenin Vasıfsız İşçiye Dönüşümü. İstanbul: İletişim Yayınları.
Bu kitap, “sözde” vakıf üniversitelerinde çalışan akademisyenlerin prekaryalaşma süreçlerini ele alıyor. Kitap vakıf üniversitelerinden başlayarak, günümüzde birer şirket gibi işleyen bu üniversitelerde sömürü mekanizmalarını ve biçimlerini derinlemesine irdeliyor ve böylesine bir sömürüyü kanıksamanın akademisyen olma idealinden, işsizlik tehlikesine uzanan boyutlarını tartışıyor.
Kurtoğlu, Mete (der.) 2019. Neoliberalizm, Bilgi ve Üniversiteler: Eleştirel Yükseköğretim Araştırmalarına Giriş. Notabene Yayınları
Türkiye’de yükseköğretim araştırmaları alanını zenginleştirmeyi amaçlayan bu kitap, üniversitelerin piyasa ilişkilerine dair yapılan tartışmaların bu araştırma alanını nasıl şekillendirebileceğine kafa yoruyor. Kitap, yükseköğretime erişimde fırsat eşitliğinden, eleştirel bir kamusal alan olarak üniversitelerin sorumlulukları, bilginin metalaşmasının üniversite ideasına etkileri ve üniversiteleri ekonomik büyümenin mekanları olarak gören yaklaşımların kuramsal arkaplanı gibi çeşitli konuları irdeliyor.
Coşar, Simten, Elifcan Çelebi, Gülden Özcan ve Emine Sevim. 2020. “Pandemi Sürecinde Yükseköğretimin Değerlendirilmesi”. Feminist ve Queer Araştırmacılar Ağı Uzaktan Eğitim Çalışma Grubu.
Feminist ve Queer Araştırmacılar Ağı üyelerinin bir kısmının oluşturduğu Uzaktan Eğitim Çalışma Grubu’nun hazırladığı bu raporda, Covid-19 süreciyle daha görünür hale gelen ücret ve hak kayıpları, güvencesizlik, kişisel verilerin korunmasına dair hakların hiçe sayılması ve beraberinde ifade özgürlüğünün akademik ortamda nasıl kısıtlandığı tartışılıyor. Bu tartışma yürütülürken, Yükseköğretim Kurulunun (YÖK) işlevi ve neoliberal politikaların akademiye olan etkisi de bir tarihsel arkaplan olarak sunuluyor.
Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek
Bora, Tanıl, Semih Sökmen ve İ. Kaya Şahin (der.). 1998. Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek: Yeni Bir Kavrayışa Doğru. İstanbul: Metis Yayınları.
Toplum ve Bilim ile Defter dergileri 1998 yılında “Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek: Yeni Bir Kavrayışa Doğru” başlıklı bir sempozyum düzenledi. Sempozyumun amacı düzenleyenlerin ifadeleriyle, “Türkiye’de sosyal bilimlerin kuruluş ve gelişimini değerlendirmek ve bugünkü durumuyla ilişkilendirmek; sosyal bilimlerin kendileri hakkında düşünmelerini sağlayacak bir ortam yaratmak; farklı sosyal bilim dalları arasında eğer mümkünse işbirliğinin imkânlarını aramak… ve buradan hareketle araştırma, eğitim ve yayıncılık alanlarında geleceğe yönelik öneriler geliştirmek, tartışmak…” idi. Sempozyum bildirilerini bir araya getiren bu kitapta Türkiye’de sosyal bilimlerin tarihsel gelişimi, anlam ve işlevlerine dair derinlikli tartışmalar bulmak mümkün.
Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Kulübü Söyleşileri. 2015. Sosyal Bilimler “Ne İşe Yarar”?. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Boğaziçi Sosyal Bilimler Kulübü, 2013 yılı Bahar Dönemi’nde “Sosyal Bilimler ‘Ne İşe Yarar’?” başlıklı bir atölye düzenledi. Felsefe, tarih, sosyoloji, psikoloji, siyaset bilimi, iktisat, edebiyat bölümlerinden akademisyenlerin ve öğrencilerin katılımıyla gerçekleşen bu atölyenin amacı disiplinleri kendilerine yönelik eleştiri yapmaya davet etmek ve disiplinlerarası tartışmaların imkanları üzerine düşünmekti. Bu atölyedeki tartışmaları bir araya getiren kitap, sosyal bilimlerin kendi üzerine düşünme pratiğinin akademik ve toplumsal sorunlara yaklaşıma dair ne gibi vaatleri olduğunu da irdeliyor.
Defter ve Toplum ve Bilim Dergileri. 1997. “Sosyal Bilimleri Açın!” Ankara Tartışma Toplantısı. Defter Dergisi:31. 182-208.
1996’da yayınlanan Gulbenkian Komisyonu’nun meşhur “Sosyal Bilimleri Açın” raporu, Defter ve Toplum ve Bilim dergilerinin çağrısıyla toplanan Türkiye’den akademisyenlerce Ankara’da tartışmaya açılmıştır. Defter dergisinde yayınlamış olan bu tartışma tutanaklarında dergicilik-piyasa-bilgi üretimi, evrensellik-yerellik, pozitivizm-postmodernizm, akademik kariyer-kültürel sermaye, sosyal bilim-sanat lişkileri ve satır aralarında geçen pek çok huzursuzluk dile getirilmiştir.
Toplumsal Cinsiyet, Feminizm ve Akademi
Bu bölüm, (1) Türkiye’de yapılan toplumsal cinsiyet çalışmalarına dair tarihsel bir perspektif sunan ve kimi zaman deneyim aktarımında bulunan, (2) toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ve toplumsal cinsiyete bağlı ayrımcılığın akademideki tezahürünü inceleyen ve (3) feminist hareket ile feminist yöntemin akademiyi dönüştürücü etkisine ve katkısına dair araştırmaları içeren Türkçe’de yazılmış makale ve raporları içerir.
Adak Özçelik, Nurşen, ve Necmiye Cömertler. 2005. “Türkiye’de Akademide ve Akademik Yönetimde Kadınlar.” Sosyoloji Araştırmaları Dergisi 8, no. 2 : 5-22.
Bu çalışma, Türkiye’deki kamu ve vakıf üniversitelerine bakarak, bu üniversitelerdeki kadınların statüsüne ve toplumsal cinsiyete bağlı ayrımcılığın olup olmadığını araştırıyor. Makale, YÖK’ten ve üniversitelerden çıkan verilere göre bir değerlendirme yaparak, Türkiye’deki üniversitelerin kadın akademisyenler için elverişli koşulları olduğunu belirtmekle beraber, yönetimdeki temsiliyetlerinin yeterli olmadığı sonucuna varıyor.
Atakul, Satı. 2013. “Kadın Çalışmaları Öğrencisi Olmak.” Mülkiye Dergisi 37, no. 4: 181-192.
Ankara Üniversitesi Kadın Çalışmaları Ana Bilim Dalının ilk öğrencilerinden olan Satı Atakul, Kadın Çalışmaları Bölümü’nde öğrenci olmayı kendi deneyimi üzerinden aktarıyor. Bunu yaparken, 1990’lardaki hakim öğrenci profillerine ve benzer tarihlerde açılan Kadın Çalışmaları Bölümlerinin işleyiş süreçlerine değiniyor.
Şentürk, Burcu. 2015. “Çokuz Ama Yokuz: Türkiye’deki Akademisyen Kadınlar Üzerine Bir Analiz.” ViraVerita E-Dergi : 1-22. (erişim 12.02.2021)
Şentürk, Türkiye’de yapılan akademik çalışmaların cinsiyetlendirilmiş yapısını tartışmaktadır. Bunu yaparken üniversitelerde halihazırda yapılmış olan araştırmaları incelemiş ve kadın akademisyenlerin üniversitelerdeki çeşitli pozisyon, birim ve kademelerdeki sayısal eşitsizliğini de göstermek adına istatistiksel veriler kullanmıştır.
Tuncer, Selda. 2019. “Cinsiyetlendirilmiş bir kurum olarak akademi: Türkiye’de akademinin cinsiyet kültürüne bakmak.” Kültür ve İletişim 44: 173-208. (erişim 21.02.2021)
Tuncer, bir kurum olarak üniversitelerin toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin normalleştirilmesinde etkin işleyen yapılardan biri olduğunu belirterek iki önemli duruma işaret ediyor: 1) akademideki yerleşik kültürün toplumsal cinsiyete bağlı eşitsizliği ve ayrımcılığı kendine özgü yollarla meşrulaştırdığı ve 2) akademinin erilliğin dışlayıcılığı ve engelleyiciliği. Tuncer, bu durumu, özellikle Türkiye akademisindeki yansımalarına dikkat çekerek ama farklı ülkelerden de örnekleri makaleye dahil ederek tartışıyor.
Göker, Zeynep Gülru ve Aslı Polatdemir. 2019. “Türkiye’de Yükseköğretim Kurumlarında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Mekanizmaları: Bir Temel Değerlendirme Çalışması”. Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Mükemmeliyet Merkezi (SU Gender) & Research Worldwide Istanbul. (erişim 12.02.2021)
Bu rapor, Türkiye’de toplumsal cinsiyet politikaları dahilinde faaliyet yürüten yükseköğretim kurumlarındaki 15 uzmanla yapılan görüşmelere dayanıyor. Rapor temel olarak toplumsal cinsiyet meselesine dair kazanımları, olumsuz gelişmeleri ve ihtiyaçları ortaya çıkarmayı amaçlıyor.
O’Neil, Mary Lou, Bahar Aldanmaz, Rosa Maria Quirant Quiles, Nathaniel Rose, Deniz Altuntaş ve Hilal Tekmen. 2019. “Türkiye’de Yükseköğretimdeki Cinsiyet Eşit(siz)liği 1984 – 2018”. Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi. (erişim 12.02.2021)
1984 – 2018 yılları arasında öğretim üyelerine dair istatistiksel verileri toparlayan bu rapor, bölgelere, fakültelere, bölümlere ve yönetici kadrolarına göre farklılaşan verilerin peşinden giderek akademideki toplumsal cinsiyet eşitsizliğini gözler önüne seriyor.
Şentürk, Burcu. 2020. “Alanlardan Üniversiteye Feminist Yöntemin Seyri Üzerine Kısa Bir Tartışma”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 10: Feminizm. Der., Feryal Saygılıgil ve Nacide Berber. İstanbul: İletişim Yayınları. (520-529).
Burcu Şentürk, Türkiye’de 1970’lerden sonra feminist hareketin yavaş yavaş üniversitenin içine girmesiyle beraber, toplumsal cinsiyet konularının akademide nasıl ve ne şekillerde yer aldığını/almaya başladığını anlatıyor. Feminist yöntemin, sosyal bilimlerdeki bilgi üretme pratiklerine nasıl katkı sağladığını, pozitivist yönteme ne şekilde bir eleştiri getirdiğini tartışıyor. Bu yöntemin, sadece bir “saha tekniği” olmadığını; bilginin üretilme amacından biçimine kadar çok geniş anlamda bir yöntem olduğunu feminist yöntemin sosyal bilimlere yaptığı müdahaleler bağlamında inceleyerek aktarıyor.
Özkan Kerestecioğlu, İnci ve Aylin Özman. 2020. “Türkiye’de Akademi-Feminizm İlişkisi: Kavramsal Tartışmalar, Tarihsel-Politik Dinamikler, Güncel Sorunlar”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 10: Feminizm. Der., Feryal Saygılıgil ve Nacide Berber. İstanbul: İletişim Yayınları. (641-666).
Kerestecioğlu ve Özman, Türkiye akademisindeki bilgi üretim ve dağıtım pratiklerini hem politik-tarihsel bir perspektif üzerinden hem de kişisel deneyimler üzerinden analiz ediyor. Bunu yaparken kullandıkları “akademik feminizm” kavramını, üniversite içinde kalacak şekilde, kendi içindeki kurumsal yapısı üzerinden sınırlandırarak aktarıyorlar. Akademideki feminizmi anlatmak için ise belirli dönüm noktaları ve dönüşüm süreçleri üzerinden oluşturdukları bir dönemselleştirme kullanıyorlar.
Coşar, Simten ve Şeyla Bektaş-Ata. 2017. “Modernin Distopyası: Neoliberal Akademiyi Birlikte Oto-etnografi ile Anlamak”. Doğu-Batı.
Coşar ve Bektaş-Ada, neoliberal akademi tartışmalarının odağını üniversiteden akademisyenin kendisine kaydırıyor. Feminist bir müdahale yöntemi olan oto-etnografi, makalede hegemonik olana karşı alternatif üretebilmenin bir imkanı olarak tartışılıyor.
Üniversitenin Olağanüstü Hali ve Akademik Özgürlükler
Tekin, Serdar. 2019. Üniversitenin Olağanüstü Hali: Akademik Ortamın Tahribatı Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yayınları.
TİHV Akademi. Barış İçin Akademisyenler Vakasının Kısa Tarihi (11 Ocak 2016 -11 Ocak 2019).
Körükmez, Lülüfer, vd. 2019 Akademisyen İhraçları: Hak İhlalleri, Kayıplar ve Güçlenme Süreçleri. İzmir: Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yayınları.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın “Zor Koşullar Altında İnsan Hakları Aktörleri olarak Akademisyenlerin Desteklenmesi” projesinde yürütülen araştırmalar hem genel olarak ülkedeki akademik ortamın tahribatını hem de Barış İçin Akademisyenler’in maruz bırakıldığı baskıcı ve düşmanca politikaları ayrıntılı bir şekilde ele alıyor. Kolektif bir emeğin eseri olan bu çalışmalar akademik bilgi üretimi ve paylaşımının farklı biçimlerine ve akademisyenlerin güçlenme süreçlerine ışık tutuyor.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı. 2021. Boğaziçi Üniversitesi’ne Cumhurbaşkanı Tarafından Rektör Atanmasına Yönelik İtiraz Sürecinde Yaşanan Hak İhlallerine Dair Ön Değerlendirme Raporu. (erişim 24.02.2021)
Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) tarafından hazırlanan bu ön değerlendirme raporu, Melih Bulu’nun Boğaziçi Üniversitesi’ne kayyum rektör olarak atanmasına karşı 4 Ocak 2021 tarihinde başlayan ve en az 38 şehre yayılan protestolardaki hak ihlallerini belgelemek üzere hazırladı. Rapor, Boğaziçi Direnişi sürecinde yaşanan örgütlenme, toplanma ve gösteri yürüyüşleri haklarının engellenmesi, işkence ve kötü muamele, basın özgürlüğü ihlalleri, akademik özgürlüklerin kısıtlanması ve özellikle nefret söylemi bağlamında ayrımcılık yasağı ihlali gibi ihlaller çerçevesinde detaylandırılarak oluşturulmuş.
Ördek, Aydın. 2018. Bir İnsan Hakları Olarak Akademik Özgürlük. İnsan Hakları Okulu
Taştan, İnan Özdemir ve Aydın Ördek. 2019. Ohal Döneminde Türkiye’de Akademik Özgürlükler Araştırması Raporu. İnsan Hakları Okulu.
Sayınta, Demet. 2021. OHAL Sonrası Akademik Özgürlük İhlallerini İzleme Raporu. İnsan Hakları Okulu.
İnsan Hakları Okulu yayınlarından çıkan çalışmalar, 2016 darbe girişimini izleyen OHAL Döneminde akademik özgürlük kriterini baz alarak Türkiye genelinde üniversitelerin bir fotoğrafını ortaya koyuyor. Araştırmalar ayrıca ülkedeki otoriter politikaların akademisyenlerin çalışmalarını ve birbirleriyle kurduğu ilişkileri nasıl etkilediğini gözler önüne seriyor. Üniversitelerde 2016’dan sonraki atmosferi tasvir etme bakımından oldukça yararlı çalışmalar.
Bilim Akademisi AKADEMİK ÖZGÜRLÜKLER Raporu: 2019-2020
Bilim Akademisi AKADEMİK ÖZGÜRLÜKLER Raporu: 2018-2019
Bilim Akademisi AKADEMİK ÖZGÜRLÜKLER Raporu: 2017-2018
Bilim Akademisi AKADEMİK ÖZGÜRLÜKLER Raporu: 2016-2017
Bilim Akademisi AKADEMİK ÖZGÜRLÜKLER Raporu: 2015-2016
Bilim Akademisi AKADEMİK ÖZGÜRLÜKLER Raporu: 2014-2015
Bilim Akademisi’nin yıllık raporları akademik özgürlükler konusunda önemli haberleri ve gelişmeleri ele alarak üniversitelerin demokratik ve özerk işleyişini kaybetmesinin olumsuz sonuçlarını değerlendiriyor. Bu çalışmalar üniversitelerin kendi yönetici kadrolarını belirleme hakkını kaybetmesinin etkileri, Barış İçin Akademisyenler yargılamaları, üniversitelerdeki şiddet kültürü gibi önemli sorunları inceliyor.
Altıparmak, Kerem. 2016. “Akademik Özgürlük ve Türkiye”. Mülkiye Dergisi, 40(3), 189-196.
Altıparmak, Kerem ve Yaman Akdeniz. 2017. Barış İçin Akademisyenler: Olağanüstü Zamanlarda Akademiyi Savunmak. İstanbul: İletişim Yayınları.
Express Dergisi (2012), “Boğaziçi Üniversitesi’nde Starbucks İşgali: Kamusal Bir Alan Yaratmak İçin”, Söyleşi, Ocak 2012, Sayı: 125.
Öz, Damla, Ferda Dönmez Atbaşı ve Yalçın Bürkev. 2011. Gerçek, Yıkıcı Ve Yaratıcı: Dünyada ve Türkiye’de Üniversite, Eğitim, Gençlik Mücadeleleri. Ankara: Notabene Yayınları
Kocagöz, Umut. 2012. “Karşı İşgal Deneyimi: Neoliberalizm ve Kamusal“. Birikim Dergisi.
Yalçın Bürkev. 2016. ODTÜ-Tarih Direniyor (60’lardan günümüze). Ankara: Notabene Yayınları
Kuvvet Lordoğlu (der.). 2018. Akademisyenlerin KHK Öyküleri. Ankara: Notabene Yayınları
Odman, Aslı. 2018. Barış Bildirisi ve Dev-Şirket’in “Yeni” Akademisi – I. birartıbir.org
KODA. Bir Direniş Pratiği Olarak Kocaeli Dayanışma Akademisi Hayat Bilgisi Okulu
Cumhuriyet tarihi boyunca üniversiteler birçok kez siyasi baskıya ve tepeden inmeci politikalara maruz kaldı. Ancak Türkiye’de üniversiteler özellikle 1960’lardan başlayarak alternatif kolektif yaşam biçimlerinin, siyasi itirazın ve farklı toplumsal hareketlerin yeşerdiği mekanlar oldu. Bu alt-bölümde derlediğimiz çalışmalar 68 hareketinden BAK akademisyenlerin mücadelesine dek uzanan direniş tarihinden örnekler sunuyor. Bu çalışmalar özellikle üniversitelerdeki direniş hareketlerine katılan aktörlerin nasıl bir üniversite hayal ettiklerini, dayanışma ağlarını nasıl ördüklerini ve hangi zorluklarla karşılaştığını anlamak adına tarihsel bir belge niteliğinde.
Bibliyografya çalışmasını başlatanlar: Aybike Alkan, Balacan Ayar, Duygu Kaşdoğan, Onur Arslan
Bibliyografya çalışmasına katkı sunanlar: Aslı Odman, Erdem Kayserilioğlu